Patron szkoły

Dzieciństwo i sieroctwo

Najwybitniejsza poetka okresu realizmu, nowelistka, pisarka dla dzieci, krytyczka, publicystka, tłumaczka. Urodziła się 23 maja 1842 roku w Suwałkach

Maria Konopnicka była córką Józefa Wasiłowskiego i Scholastyki z Turskich. Wasiłowscy przybyli do Suwałk w 1841 roku z pierworodną córką Wandą Zenobią, urodzoną rok wcześniej w Warszawie i zamieszkali w domu rejenta Jana Zapiórkiewicza przy dzisiejszej ul. Kościuszki 31 (wówczas: Petersburskiej). W czasie pobytu w Suwałkach urodziło się im jeszcze czworo dzieci: Jan Jarosław, Laura Celina, Zofia, Jadwiga Julia. Zofia zmarła nazajutrz po urodzeniu i została pochowana na suwalskim cmentarzu.

W 1849 roku, kiedy Maria miała siedem lat, rodzina Wasiłowskich przeniosła się do Kalisza i zamieszkała na Warszawskim Przedmieściu, w mieszkaniu na parterze pałacu Puchalskich przy dzisiejszym pl. Jana Kilińskiego 4. W 1854 roku mama Marii Scholastyka Wasiłowska zmarła i została pochowana na Cmentarzu Miejskim w Kaliszu.

Ojciec Marii wychowywał córki samotnie. Był prawnikiem, obrońcą Prokuratorii Generalnej i Patronem Trybunału (cywilnego), znawcą i miłośnikiem literatury. Czytał im ,,O naśladowaniu Chrystusa” Tomasza à Kempis, ewangelie i przypowieści biblijne, które umiały niemal na pamięć. Ich sierocy dom był nieomal klasztorem: nie przyjmowano w nim gości, nie prowadzono wesołych rozmów, a spacery z ojcem kończyły się zawsze na cmentarzu. Ta atmosfera powagi, żarliwego patriotyzmu i surowych nauk moralnych miała duży wpływ na Marię.

Ojciec Wasiłowski czytał dzieciom Słowackiego, Krasińskiego i Mickiewicza. Swej najzdolniejszej córce czytywał też własne przekłady ,,Psalmów” albo tłumaczenia z Pascala. Zaznajamiał ją z greckimi i łacińskimi autorami, dobrze zapoznał z Cyceronem i Salustiuszem. Jako kilkunastoletnia dziewczynka Konopnicka przeczytała „Teorię jestestw organicznych” Jędrzeja Śniadeckiego, którą samodzielnie wybrała sobie na lekturę. Mimo, że wielu rzeczy nie zrozumiała, objęło ją, jak wspominała, „szerokie tchnienie wielkiego badawczego umysłu i wpływ ten pozostał”.

W latach 1855–1856 Maria uczyła się z siostrą na pensji u sióstr sakramentek w Warszawie, gdzie zetknęła się z Elizą Pawłowską, później Orzeszkową. Ich przyjaźń, ugruntowana wspólnymi zainteresowaniami literackimi, przetrwała do końca życia Marii.

W 1862 roku Maria wyszła za mąż za Jarosława Konopnickiego herbu Jastrzębiec, zubożałego ziemianina, starszego od niej o 12 lat. Po ślubie młodzi zamieszkali w Bronowie k. Poddębic, w niskim domku, pod słomianą strzechą, „chatą raczej wieśniaczą niż dworem pańskim”. Jarosław, jako najstarszy z braci, zarządzał kluczem dóbr rodzinnych, w skład których wchodziły wsie: Konopnica, Bronówek i Bronów. Majątek ten był pokaźny, ale zaniedbany.

Na strychu dworku w Bronowie znalazła Maria niezwykły księgozbiór po szwagrze swego męża. Czyta więc cały znaleziony księgozbiór. Niezwykłą pasję Marii Konopnickiej do czytania otoczenie uważało za dziwactwo. W domu Konopnickich panują staropolskie obyczaje szlacheckie – życie pełne zjazdów, polowań, gwarnych biesiad. Konopnicka oceniana jest jako bardzo dobra gospodyni, radzi sobie z urządzaniem mężowskich przyjęć. Zdarza jej się jednak uciekać od biesiadnego gwaru i przemierzać okoliczne trakty. Poznaje swoich wiejskich sąsiadów, prostych ludzi, żyjących nieskomplikowanie i przeważnie w wielkiej biedzie.

W 1863 roku, w obawie przed aresztowaniem Jarosława, Konopniccy udali się z maleńkim pierworodnym synkiem Tadeuszem na emigrację do Wiednia i Drezna. W drugiej połowie 1864 roku, jeszcze przed carską amnestią, wrócili do kraju. W czasie pierwszych dziesięciu lat małżeństwa Maria urodziła ośmioro dzieci, dwoje z nich zmarło zaraz po urodzeniu. Wychowywanie sześciorga dzieci nie przeszkodziło pisarce w samokształceniu.

Konopnicka nie mogła jednak – jak napisze w jednym z autobiograficznych wierszy – znieść ograniczeń, jakie narzucał jej mąż. Nie chciała być na jego utrzymaniu i nie odpowiadała jej rola gospodyni domowej. Po latach zwierzy się, że została wydana ,,za przeżytego hulakę i człowieka już niemłodego”, który wykorzystał jej dziecinną uległość. Jarosławowi z kolei nie podobały się literackie zainteresowania żony, której debiut literacki nastąpił jeszcze w czasie ich małżeństwa. Po sprzedaniu w 1872 roku zrujnowanego majątku zamieszkali w dzierżawionym folwarku w Gusinie na terenie ówczesnej guberni kaliskiej (dziś województwo łódzkie). Tu powstał poemat ,,W górach”, który przychylnie zrecenzował Henryk Sienkiewicz.

Dzięki tej ocenie poetka uwierzyła w swój talent i postanowiła sama zadbać o dzieci i siebie. W 1876 roku rozstała się z mężem. Rok później przeniosła się z dziećmi do Warszawy, co uwieczniła w wierszu ,,Przed odlotem”. Mimo rozstania nie zerwała kontaktów z Jarosławem, zapalonym „chłopomanem”, co w jakiejś mierze musiało korespondować z jej poglądami „poetki ludu”. Mąż – typowy przedstawiciel ówczesnej „szlachty prywatnie poczciwej i patriotycznej, a politycznie i ekonomicznie ciężko ciemnej” – zbankrutował.

Jego kłopoty ekonomiczne były m.in. skutkiem wydawania dużych sum na wykupywanie chłopów od służby w rosyjskim wojsku. Konopnicka w liście do męża z 20 stycznia 1890 roku zarzuciła mu brak podobnego zaangażowania w losy własnych synów:

Staraj się ułatwić synom to trudne przejście choć w setnej części tak gorliwie, jak niegdyś ułatwiałeś je pierwszemu lepszemu parobkowi.

Jarosław zmarł w 1902. W trosce o utrzymanie i wykształcenie dzieci poetka zaczęła pracę w stolicy jako korepetytorka. Dobrze znając języki – niemiecki, francuski, rosyjski, wkrótce opanowała również czeski, angielski i włoski – zajęła się przekładami. Tłumaczyła utwory m.in. Heinricha Heinego, Paula Heyse, Edmonda De Amicisa.

W 1878 roku umarł nagle jej ojciec. W tym też roku zaczęła uczestniczyć w konspiracyjnych i jawnych akcjach społecznych.

Stronnictwem, do którego należę duszą i ciałem, są dzieci moje. Poza nimi istnieje dla mnie tylko świat myśli i pracy. […] Że jednak żadnych stosunków tu nie mam, trudno mi sobie i w tym dać radę. Czybyś Ty mi, Elizo droga, dopomóc w tym nie chciała? Polecenie Twoje komukolwiek tej sprawy tu, w Warszawie, ułatwiło mi ją niezmiernie.

Stronnictwo to tworzyli: Tadeusz (1863–1891), Zofia (1866–1956), Stanisław (1867–1929), Jan (1868–1930), Helena (1870–1905), Laura (1872–1935).

Na 25-lecie pracy pisarskiej (1903r.) Konopnicka otrzymała ,,w darze od narodu” dworek w Żarnowcu koło Krosna na Pogórzu Karpackim. W 1889 roku poznała malarkę Marię Dulębiankę, z którą pozostawała w głębokiej przyjaźni. Dulębianka wprowadziła się wraz z Konopnicką do dworku w Żarnowcu, gdzie miała swoją pracownię. Razem odbywały stąd podróże do Austrii, Francji, Niemiec, Włoch i Szwajcarii, których klimat służył zdrowiu Konopnickiej. Maria Konopnicka zmarła na zapalenie płuc 8 października 1910 w sanatorium „Kisielki” we Lwowie. Została pochowana 11 października 1910 na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, w Panteonie Wielkich Lwowian (II rondo, 5 aleja). Pogrzeb stał się wielką manifestacją patriotyczną, w której udział wzięło blisko 50 000 osób. Z powodu wydanego zakazu ceremonia pogrzebowa odbyła się bez udziału duchowieństwa. Popiersie nagrobne wykonała Luna Drexlerówna, a na cokole wyryto fragment wiersza Konopnickiej ,,Na cmentarzu”:

…Proście wy Boga o takie mogiły,
Które łez nie chcą, ni skarg, ni żałości,
Lecz dają sercom moc czynu, zdrój siły
Na dzień przyszłości..

Początki twórczości

Patronka naszej szkoły używała różnych kryptonimów i pseudonimów, pod którymi pisała i publikowała swoje utwory. „M. K.”, „K.”, „Ko-mar”, „Jan Sawa”, „Marko”, „Jan Waręż”, „Humanus”, „Ursus”, „Mruczysław Pazurek

Maria Konopnicka debiutowała pod pseudonimem Marko w 1870r. w czasopiśmie „Kaliszanin” wierszem W zimowy poranek, a utwór został dobrze przyjęty. Kaliszowi poświęciła trzy utwory poetyckie: dwa zatytułowane Kaliszowi (1888, 1907) i Memu miastu (1897). Maria Konopnicka pisała dużo, ponieważ z pisania musiała utrzymać i wykształcić swoich sześcioro dzieci. Konopnicka napisała i wydała wiele utworów, które zostały pogrupowane:

Zbiory nowel:: „Cztery nowele” (1888); „Moi znajomi” (1890); „Na drodze” (1893) – zawierał m.in. nowele: „Dym”, „Mendel Gdański”, „Nasza szkapa”; „Nowele” (1897); „Ludzie i rzeczy” (1898) – zawierał m.in. nowelę „Miłosierdzie gminy”; „Na normandzkim brzegu” (1904)
Zbiory wierszy:: „Poezje”, cztery serie, (1881, 1883, 1886, 1896); „Z mojej Biblii” (1896); „Linie i dźwięki” (1987); „Damnata” (1900); „Italia” (1901); „Drobiazgi z podróżnej teki” (1903); „Śpiewnik historyczny 1767–1863” (1904); „Ludziom i chwilom” (1905); „Nowe pieśni” (1905); „Głosy ciszy” (1906)
Dla dzieci:: „Śpiewnik dla dzieci”; „O Janku Wędrowniczku” (1893); „O krasnoludkach i sierotce Marysi” (1896); „Na jagody” (1903); „Szkolne przygody Pimpusia Sadełko” (1905); „Co słonko widziało”; „Stefek Burczymucha”; „Dym”; „Nasza szkapa”